|| आनंदयात्री ||

|| आनंदयात्री ||

   

                      काही वर्षांपूर्वी नाना पाटेकरांचा पक पक पकाक नावाचा एक सिनेमा आला होता. सिनेमा साधाच होता, पण एक वाक्य त्यावेळी मनात कायमस्वरूपी घर करून गेलं, “सरतेशेवटी प्रत्येकाला आपापल्या मुक्कामाला जावच लागत. पण जगतांना एक लक्षात ठेवाव की, आयुष्य खूप सुंदर आहे ,त्याला अजून सुंदर करायाचय.”

                        आयुष्य सुंदर करण्यासाठी प्रत्येकाच्या व्याख्या निराळ्या असू शकतात. कुणाला काही घेऊन आनंद मिळवता येतो तर कुणी आयुष्यभर देण्यातच धन्यता मानतात.पण देताना निरपेक्ष दिले तर त्याच्या आनंदाची व्याप्ती खूप मोठी असते.मी देतोय आणि म्हणून मी मोठा आहे अशी भावना मनात येता कामा नये.आली तर तुमच देण मातीमोल झाल असच समजाव.पुन्हा एकदा नाना पाटेकर आठवतात,ते एका मुलाखतीत म्हणाले होते की, “निसर्गाने आपल्याला दोन हात दिले, त्याची ओंजळ करून त्यात मावेल तेवढे गरजेपुरते घ्यावे, आणि ते वाढून खाली पुन्हा मातीत मिसळण्याआगोदर इतरांना देऊन टाकावे ,आणि आनंद मिळवावा ”. कारण आयुष्यात आनंद आणि मन:शांती नसेल तर इतर गोष्टींना अर्थच नाही.

                        ‘ती’चं पण तसच आहे. तिला आपल्यातली उर्जा , आनंद , सुख देण्यात धन्यता वाटते. सतत कुठल्या ना कुठल्या कामात स्वतःला व्यस्त ठेवणे आणि त्यातून काहीतरी चांगले निर्माण करून समोरच्याच्या चेहऱ्यावर हास्य निर्माण करणे , हेच तीच काम..तिच्या बद्दल जेव्हा मला हे सगळे कळले,तेव्हा माझ्या तोंडून एकच शब्द आला, आनंदयात्री.......बोलता बोलता अलगद तुमच बोट तीने धराव आणि आनंदाच्या गावी नेऊन तुम्हाला आनंदयात्रा घडवावी अशी ही, आनंदयात्री ....

                        वय....वय तसं फार नाही.....फक्त ८४...अगदीच तरुण...तरुणपणाचा संबंध इथे तुम्ही शारीरिकरित्या घेणार असाल तर चुकाल. हा संबंध येतो तो मनाशी.. शरीर थकू शकत, व्याधी येऊ शकतात ,अडथळे येऊ शकतात, पण मनाच काय ? ते थकता कामा नये. ते मात्र चिरतरुण असायला पाहिजे...’ती’च असच आहे. वय ८४ पण मन मात्र पंचविशीतलं...कुठल्याही तरुण तरुणीला लाजवेल अशी उमेद..अशी उर्जा..असा उत्साह, आणि सतत हसरा चेहरा आणि सकारात्मक विचार. सुवासिक अत्तर कसं जे आपला सुगंध संपर्कात आलेल्या प्रत्येकाला देत असत आणि मग तो सुगंध सतत दरवळत राहतो..तशी ही ८४ वर्षाची तरुण मनाची आजी , नलिनी प्रमोद कुलकर्णी , सतत लोकांना तिच्या सहवासाने आनंद , प्रेम , सकारात्मक उर्जा देते आणि जगण्याची कला शिकवते. शिकवण तसं तिच्या रक्तातच आहे म्हणा...कारण वयाची ४० वर्ष जीने विद्यादानाच पुण्यकर्म केलं, ती हे कार्य आजही उत्तमच करते आहे...म्हणतात ना खरा कलाकार आणि चांगली माणसं ही मुळात उपजत असावी लागतात..ते अस उसनं होता येत नाही.

            २०१४ साली, निनाद मुळावकर, या अत्यंत गुणी आणि तितकाच नम्र अश्या प्रसिद्ध बासरीवादकाशी माझी ओळख झाली. निमित्त होत त्याच्या लग्नाची फोटोग्राफी...मग काय, ती ओळख छानश्या मैत्रीच्या नात्यात बदलली आणि त्याच्या घरची सर्व मंडळी मला माझी वाटायला लागली. घरातलं सगळ वातावरणच संगीतमय होत.त्यात भर पडली ती त्याच्या आजीची.  आजी , म्हणजे आईची आई. निनाद तिच्या एक  एक गोष्टी सांगत गेला आणि मी फक्त ऐकत राहिलो. पुस्तकं, कवी, लेखक, साहीत्यिक,संगीत,सतार, निनादचा बालपणापासूनचा संगीत प्रवास, आणि अनेक विषयांवर मी घरी गेलो की ती माझ्याशी बोलायची. त्यावेळी तीच ज्ञान, तिचा शब्दसंग्रह, बोलण्याची उर्जा आणि सतत स्वतःला कुठल्या ना कुठल्या कामात व्यस्त ठेवण्याचा खटाटोप मला  एक प्रेरणा देऊन जायचा. त्यावेळी आजीच वय होत, ७८. आणि आज आहे ८४. शरीर जरा थकलंय, संधीवाताने पाय साथ देत नाहीत,ऐकायला अगदीच कमी  येत, पण मन मात्र अजून तरुण होतंय. उत्साह तोच. ऊर्जाही तीच.आनंदी राहण्याची आणि तो वाटत राहण्याची कला तीने उत्तम साधली आहे. सृजनशीलतेचा खरा अर्थ इथे साध्य होताना दिसतो. आणि हीच सृजनशीलता जपून आजी आपल्या लेखणीतून गेली कित्येक वर्ष अखंड आशयघन साहित्य निर्मिती करतेय आणि ते लिखाण आजही तसच अविरत सुरु आहे.          

           पुण्याच्या भावे स्कूलमध्ये शिक्षण झालेल्या नलिनी आजीने लहानपणीच तिची गुणवत्ता सिद्ध केली होती. अगदी लहान वयात, हिंदी परीक्षेत प्रथम येत, पंडित हि पदवी मिळवली. घरी वडील पं. विठ्ठलराव सरदेशमुख, हे संस्कृत पंडित, किराणा घराण्याचे गायक आणि उत्कृष्ठ हार्मोनियम वादक. त्यांनी त्याकाळच्या अनेक दिग्गज गायकांना संवादिनी साथ केली आणि भाऊ विजय सरदेशमुख तर  पं. कुमार गंधर्वांचे  शिष्य होते. त्यामुळे घरात बालपणापासूनच संगीताचे वातावरण मिळाले.पुण्याला त्यांच्या घरात दर रविवारी संगीत मैफिली व्हायच्या. त्या मैफिलीत पं. भीमसेन जोशी , पं. वसंतराव देशपांडे , गानसरस्वती हिराबाई बडोदेकर गायच्या. आणि आजी तानपुऱ्याला असायची. पुढे आजी सतार शिकली. संगीताचा हा वारसा आजीने लग्नानंतरही जपला, पतीला बासरी शिकायला प्रोत्साहीत केले., ते शिकलेही. आणि नंतर मुलीलाही म्हणजे निनादच्या आईलाही सतार शिकवली. त्यामुळे संगीताचा हा वारसा पुढे  निनादने घेतला आणि आज तो संगीत क्षेत्रातला एक नामवंत बासरीवादक आहे.

                  आजी हा विषय तसा सगळ्यांच्या जिव्हाळ्याचा. प्रत्येक घरात एक तरी आजी असतेच पण नलिनी आजी जरा वेगळी आहे, म्हणून तर आजचा तिचाच लेख तिच्या चरणी अर्पण. आयुष्यभर न थकता, नकारात्मक विचार मनात न येऊ देता ती सतत कुठल्यातरी कामात स्वतःला व्यस्त ठेवते. तिला वेळ वाया घालवलेली आवडत नाही. दुपारी झोपणे आवडत नाही. प्रत्येकाने सतत क्रियाशील असावे असे तिला वाटते, म्हणुन ती स्वतः व्यस्त असतेच पण इतरांनाही ठेवायचा प्रत्यन करते. भल्या पाहते उठून ,देवपूजा करून ती लिखाणाला सुरुवात करते,बऱ्याच वेळ लिहून कंटाळा आला की, लोकर घेऊन ती विणायला लागते. प्रत्येक काम विचार करून, योग्य नियोजनाने व्हावे असे तिला वाटते. त्यात अचूकता असावी यासाठी ती प्रयत्नशील असते. त्रास होत असूनही बसत तर कधी टेबलवर एक बोर्ड ठेवून सुंदर रांगोळ्या काढते. निर्व्याज प्रेम करत सगळ्यांच्या छोट्या छोट्या गोष्टींचे मनापासून कौतुक करते. स्वतःला जमेल तसे व्यस्त ठेवते, क्रियाशील राहते.

           वाचन आणि लिखाण हा आजीचा श्वास. संगीतासोबत तिला वाचन आणि लिखाणाची आवड आहे. चांगल्या साहित्याच वाचन नेहमी उत्तम कलाकृती घडवते. म्हणूनच भावाने सांगितल्याप्रमाणे, गेल्या १९ वर्षापासून आजी “जागर” या तिच्या हस्तलिखिताच लिखाण अविरतपणे करतेय.त्यात ती स्वतःच लिखाण, तिला आवडलेले ललित लेख ,तिच्या जवळच्या लोकांनी पाठवलेले लेख संकलित करून, कागदावर  रंगीत पेनाने सुंदर नक्षीकाम करून आणि फोटोचे कात्रण लावून ,वर्षातून तीनदा हे हस्तलिखित प्रसिद्ध करते..आणि मग ते महाराष्ट्रातल्या मान्यवर लेखकांकडे आणि परिचित साहित्यप्रेमींना पाठवलं जात. या हस्तलिखितासाठी विजय वाड, सदानंद डबीर, विजया राजाध्यक्ष ,प्रवीण दवणे ,सई परांजपे, रविन्द्र पिंगे आणि अश्या अनेक मान्यवरांचे अभिप्राय पत्रांमार्फत येतात.या हस्तलिखीताला आजी स्वतः लिहिते आणि सजवते, त्यावरची चित्र ती स्वतः काढते, गरज भासल्यास पेपर, मासिकं यातल्या चांगल्या फोटोचे कात्रण ती जमा करते.आणि हस्तलिखीताचा तो अंक पूर्ण करून, तो रीतसर स्वतःच्या हाताने रंगीत स्केचपेनने नक्षीदार वेलबुट्टी काढून केलेल्या पाकिटात घालून, कुरिअर करायला सांगते. आजी म्हणते, ‘जागर’ आणि त्यावर येणाऱ्या प्रतिक्रिया हे तीच टॉनिक आहे,त्यावरच तर ती जगते. ४० वर्ष विविध शाळेत मराठी हिंदी आणि संस्कृत शिकवत असल्यामुळे आजीची भाषेवरची पकड अगदी मजबूत आहे. या काळात तिने तिच्या विद्यार्थ्यांना घडवलं, शिकवलं,वाचनाची आवड लावली.तर गरीब मुलांना मदतही केली. “गाथा एका विठ्ठलाची” हे तिने स्वतःच्या वडिलांवर लिहिलेलं पुस्तक आणि “दीपकळा स्मरणातल्या ” हे तीच आत्मचरित्र प्रकाशित झालय.

    सई परांजपे वर आजीचा विशेष जीव.त्याचं सय पुस्तकाच प्रकाशन मुंबईत होणार अस कळल्यावर आजी अगदीच हुरळून गेली होती.आणि हेच पुस्तक तिला तिच्या वाढदिवसानिमित्त निनादच्या बाबांकडून भेट मिळाल.तेव्हा तिचा आनंद बघण्यासारखा होता. लिखाणाची आवड नलिनी आजीला होतीच पण पती सेवानिवृत्त झाल्यावर त्यांच्या वाचनाच्या आवडीला जोपासण्यासाठी आणि वाचलेल्या पुस्तकांबद्दल लेखकांना पत्र लिहून अभिप्राय कळवण्यासाठी प्रोत्साहन तिने दिले . ते लिहायला लागले,त्यांचे लिखाण दर्जेदार होते. त्यासाठी ती त्यांना लायब्ररीतून पुस्तक आणून द्यायची. लिखाणासाठी लागणाऱ्या कागदांवर रात्र रात्रभर जागून सुंदर नक्षीकाम करून बॉर्डर काढून द्यायची,त्यांनी लिहिलेलं सगळे पत्र कुरिअर करायची .ते आज नाहीत, पण त्यांच्यामागे, त्यांनी पाठवलेल्या पत्रांसाठी आलेल्या अनेक मान्यवर लेखकांच्या पत्रांचा अमूल्य ठेवा, त्यांची आठवण म्हणुन आज आजीकडे आहे.

              नलिनी आजी नेहमी स्वतः आनंदीपणे जगली आणि तिने इतरांनाही जगणं शिकवल. तिने कधीच वेळ वाया घालवला नाही. कधी आकाशवाणीतून गंमत जम्मत कार्यक्रम सादर केला तर कधी अत्रे कट्ट्यावर, वृद्धापकाळात आयुष्याची संध्याकाळ कशी आनंदात घालवावी? ज्ञानेश्वरीतली सौंदर्यस्थळे,गावाकडच्या गोष्टी, कलाकारांच्या गोष्टी, अश्या अनेक विषयावर व्याख्याने दिली. सतार वादन करत आनन्द मिळवला. दिवाळी अंकात लेख लिहिले तर दासबोधाचा अभ्यास करून,त्याचा अभ्यास करणाऱ्यांना मार्गदर्शन केले.तर कधी आपल्या आवडीच्या व्यक्तीसोबत मनमुराद गप्पा मारल्या. भगवतगीता, ज्ञानेश्वरी, भागवत, तिला कळलेल्या अर्थासह सुवाच्च अक्षरात लिहून काढले. तर कधी सध्या ती रहाते त्या, शहापुरच्या घराजवळ असलेल्या,पडवळ पाड्यातल्या शाळकरी मुलांशी गप्पा मारते आणि त्यांना मार्गदर्शनही करते.तर कधी घरकामात मदत करून वेळ सदुपयोगी लावते. दिवाळी, चैत्र, नवीन वर्षाचे शुभेच्छा पत्र ती, पोस्टकार्डवर स्वतःची कविता करून, त्यावर सुंदर नक्षीकाम करून आजही साधरण तिच्या जवळच्या ५० मैत्रिणीं आणि परिचितांना पाठवते. ते ही न थकता,अविरतपणे.........

          म्हणतात नां , माणुस वयाने,शरीराने थकु शकतो, पण ज्याच मन सर्वांगसुंदर आणि चिरतरुण असत, ती व्यक्ती कधीच थकत नाही. ती नेहमी इतरांसाठी प्रेरणा ठरते. तिला आयुष्य सुंदर कसं करायचं याच  सूत्र नेमक कळलेल आहे. तिच्यातली उर्जा ही नेहमी इतरांना प्रभावित करते.तिच्यातले सकारात्मक विचार नेहमी इतरांना जगायला शिकवतात.अशी ही नलिनी आजी. जी नेहमी म्हणते की, संगीत, लेखन आणि वाचन हे जो पर्यंत मला साथ देत आहेत तो पर्यंत माझ वय आहे, फक्त पंचवीस. ते म्हणतात ना, करणाऱ्याला चोवीस तासही कमी पडतात,तर आळशी माणसाला एक मिनिटही एका युगासारखा वाटतो. आता ज्याच त्याने ठरवायचं  कि त्यांना पंचविशीत साठी गाठायची की, साठी उलटल्यानंतरही पंचविशीत राहून इतरांना आनंद देत जगायचं. कण्हत कण्हत जगायचं की, गाणं म्हणत जगायचं. मुळात काय तर आंनदी राहता आलं पाहिजे आणि आनंद वाटता आला पाहिजे, माझ्या या आनंदयात्री सारखा.........................